Op 20 september 1839 werd de eerste spoorlijn in Nederland feestelijk geopend. De stoomlocomotief ‘De Arend’ deed er 25 minuten over om van Amsterdam naar Haarlem te rijden. Veel mensen vonden het maar niets: het ging veel te hard en met veel te veel lawaai. Was die nieuwigheid wel nodig en was het wel veilig? In het begin van hetzelfde jaar was bij Gent nog de stoomketel van een vertrekkende trein uit elkaar gespat. Dit kon toch nooit goed gaan en de trekschuit was toch een prima vervoermiddel?
Ondanks al die aanvankelijke scepsis luidde de eerste trein een tijdperk in van enorme verandering. Het traject Amsterdam-Haarlem werd al snel uitgebouwd tot wat de ‘Oude Lijn’ wordt genoemd, van Amsterdam naar Rotterdam. De tweede belangrijke spoorlijn werd vanaf 1843 aangelegd: van Amsterdam naar Utrecht. Meer lijnen volgden, allemaal geëxploiteerd door verschillende spoorwegmaatschappijen. Rond 1900 was de trein het belangrijkste vervoermiddel in Nederland.
Het is tegenwoordig bijna niet meer voor te stellen wat voor enorme veranderingen de trein teweeg heeft gebracht in de Nederlandse samenleving. Voor de komst van het spoor was reizen bijzonder tijdrovend, voor de meeste mensen duur, en soms zelfs gevaarlijk. De trein heeft ons land in termen van reistijd veel kleiner gemaakt. De verbeterde verbindingen en het reisgemak hebben veel bijgedragen tot de eenwording van Nederland: mensen uit verschillende streken kregen meer contact en de staat kon het nationale territorium beter organiseren.
Het spoorwegennet was een voorwaarde voor de industrialisatie van Nederland, die pas na 1870 goed van de grond kwam. Grondstoffen, producten en ook arbeiders moesten immers vervoerd worden. En de industrialisatie droeg op haar beurt weer bij tot de verdere uitbouw van het spoorwegennet. In het begin van de twintigste eeuw had Nederland een dicht net van spoorwegen. Vanaf de jaren dertig werden echter veel lijnen, vooral de buurtspoorwegen, gesloten. Alle spoorlijnen werden in 1938 ondergebracht bij een nationale organisatie: de NV Nederlandse Spoorwegen, die tot de reorganisatie van 1995 bleef bestaan. De politiek en allerlei belangenorganisaties bemoeien zich intensief met de nu geprivatiseerde NS en haar dienstverlening. Dat geeft aan dat het spoor nog steeds een vitaal onderdeel is van de Nederlandse samenleving.
